فرش ترکمن؛ آئینه فرهنگ و تمدن کوچنشینان چند هزار ساله شرق دریای خزر
تاریخ انتشار: ۲۲ خرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۹۶۱۱۶۸
اگر چه کهنترین فرش ترکمنِ یافت شده مربوط به هزار و ۸۰۰ سال قبل است اما این فرش نمیتواند اثبات کند که قبل از آن نیز فرشبافی وجود داشته یا خیر چرا که دلیل آن وجود طرح فرشهایی مانند هشت ضلعیهای ترکمنی است که خود را در فرشهای صدها سال پیش از میلاد نشان میدهند.
نظریه ای که مدتهاست تایید شده آن است که ترکمنها در آغاز به فرش های خود بهمثابه اشیایی دارای کاربرد ناب بدون ارزش هنری می نگریستند اما بعدها ترکمن ها به ارزش هنری کار دست خود آگاه شدند و آنگاه این هنر ارزشمند بهمثابه کالای قابل تعویض شناخته شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
نقوش فرش اصیل ترکمن ذهنی یا حفظی بافت است و زنان ترکمن در تولید این دستبافت، آرمان و اندیشههای خود را با رنگهای دلخواه بر روی تار قالی گره میزنند تا تابلویی زیبا و مانا پیش روی بینندگان قرار دهند.
هزاران نفر در حوزه تولید ،بازاریابی و فروش فرش ترکمن در گلستان فعالیت می کنند، تار و پود فرش های ترکمن را اغلب زنان و دخترانی گره می زنند که از کودکی، یکی زیر دو تا رو، لالایی دلنواز مادران آنها بوده و امروز هنر آنها شهره جهان است.
«هاجر کرامت» یکی از این هنرمندان است که با گره عشق و هنر در قالی نقش مهمی در توسعه اقتصادی خانواده ایفا کرد و پس از ازدواج، استعدادهای نهفته اش تبلور یافت.
وارد مغازه یکی از کارآفرینان فرش گنبد می شوم. جلوی مغازه با انواع فرش های زیبای ترکمن تزئین شده است. هوای بهاری اندکی عطر فرش های نو را با داستان های چله کشی، در میان نماهنگ کوبش تار و پود بر روی دار در فضا می پراکند. «چایی سرد نشه» این را هاجر خانم گفت و رشته تخیلم را پاره کرد.
این بانوی هنرمند گفت: هنر سنتی فرش بافی را دختران ترکمن از کودکی یاد میگیرند . هیچ دختری در قوم ترکمن پیدا نمی شود که با تار و پود قالی آشنایی نداشته باشد و همه ما مدیون نقل های سینه به سینه گذشتگان خود پیرامون قالی بافی هستیم.
هاجر کرامت با یادآوری خاطره ای لبخند زد و افزود: ترکمن ها به دختر و پسری که تازه ازدواج کرده باشند قالی نفیس هدیه می دهند و در کنار آن هم دختران در جهیزیه حتما قالی اصیل دارند. من پس از ازدواج به این فکر افتادم که شغل آبا و اجدادی پدرشوهرم که فروش سیار قالی ترکمنی بود را توسعه دهم . مغازه کوچکی دست و پا کردم و کم کم علاوه براینکه کار و کاسبی من و همسرم در کنار یکدیگر گرفت این شغل را توسعه دادیم.
وی افزود: با گذشت چند سال مغازه ای مخصوص فروش نخ های طبیعی برای قالیبافی داریم و علاوه برآن در کارگاه تولیدی ما حدود ۸۰ زن ترکمن مشغول به فعالیت هستند.
این هنرمند گنبدی افزود: با توجه به پیشینه تاریخی فرش دستباف ترکمن، ابعاد و ویژگیهای منحصربهفردش از استان ها و کشورهای دیگر از این فرشهای بااصالت و باکیفیت استقبال ویژه ای دارند.
کرامت گفت: این میراث کهن اجدادی با طرح و نقشه های متنوع در صنایع دستی گلستان مشهور است و زنان ترکمن اندیشه های خود را با رنگ های طبیعی دلخواه به روی تارهای قالی گره می زنند و خوشحالم وارد صنعتی شدم که نه تنها تخصص خانوادگی ام بوده بلکه باعث اشتغال بانوان زیادی شده است.
این بانوی ۴۷ ساله ترکمن افزود: با تولد فرزندانم کارمان روز به روز رونق گرفت و اکنون داماد اولم در کنار همسرم مشغول به فعالیت هست.
وی با اشاره به راهنمایی و مشاوره هر سه فرزند دخترش در توسعه این حرفه اظهار داشت: فرزند آخرم با اینکه هنوز هشت سال بیشتر ندارد ولی با انواع فرش، نمادها، نوع نخ و تاریخچه آنها به خوبی آشناست.
همسرم به فرش های ترکمنی نگاهی هنری-اقتصادی دارد
خلیل آق آتابای همسر خانم کرامت گفت: با توجه به شور و شوق فراوان همسرم در راستای توسعه این حرفه سنتی قوم ترکمن من هم شغلم را از نوازندگی به فعالیت در این حرفه تغییر دادم و با کمک یکدیگر به مرور زمان کارمان را توسعه دادیم.
وی اظهار داشت: یکی از مهم ترین نمادهای قوم ترکمن، فرش های نفیس دستباف است که در طول سالیان بدون تغییر در طرح و نقش همچنان بافته می شود و نام هر طرح آن برگرفته از طایفه های مختلف قوم است که همسرم اول این موارد را به فرزندانم به خوبی آموخت و بعد هم سعی در معرفی بهتر آن در میان بانوان دیگر دارد.
روسم در توسعه اقتصادی فروش فرش ترکمن نقش کلیدی داشت
پدر همیسر خانم کرامت هم گفت: بیش از ۵۵ سال در حرفه فروش فرش های سنتی و دستباف مشغول به کار هستم. پس از ازدواج پسرم با هاجر خانم فروش فرش دستباف مسیر توسعه پیدا کرد، عروسم پشتوانه من و پسرم شد و کارهایمان رونق بسیاری گرفت.
اوحدالدین آق آتابای افزود: بیش از ۹۷ درصد بافنده های فرش بانوان هستند و صفر تا صد کار توسط آنها انجام می شود.
همراه با خانم کرامت از مغازه خارج شده و وارد حیاط منزلشان می شویم که در هر گوشه و کنارش قاب های زیبایی از قالیچه های ریزباف و دستباف، چله ابریشم، کناره، ظاهرشاهی است از آن ها می گذریم و از پله ها بالا می رویم وقتی وارد منزل می شوم فرش های زیبای خانه به استقبالمان می آیند.
ثنا آق آتابای کوچک ترین دختر خانواده در حالی که دستانمان را می کشد و با خود همراه می کند می گوید: از زمانی که یادم می آید در خانه ما حرف نخ، بافت، قالی، نماد و طرح فرش بوده و با اینکه الان هشت سالم شده ولی همه قالیها را به خوبی می شناسم.
وی افزود: مادرم الگوی من و خواهرانم است و همیشه دوست داریم مثل او شویم، شناخت ما از نقش و گل های بافته شده روی فرش دستباف و طرح های هندسی آن با راهنمایی های ایشان ممکن شد.
همانند مادرم در معرفی فرش ترکمن به جهانیان تلاش می کنم
مهسا آق آتابای دختر دیگر خانواده که آماده برگزاری مراسم عروسی خودش است گفت: از زمانی که خودم را شناختم مادرم عاشقانه از قالی صحبت می کرد و ما را هم همراه خود می کرد شاید شور و شوقش به این هنر اجدادی ما را هم در این مسیر قرار داد.
وی بیان کرد: پس از ازدواجم همانند مادرم در کنار همسرم در توسعه اقتصادی خانواده و معرفی فرش دستباف ترکمن به جهانیان تلاش می کنم و کارآفرین نمونه ای برای کشورم خواهم شد.
طرحهایی که ترکمنها در بافت فرش به کار میبرند، بیشتر شکسته و هندسی و شبیه طرحهای بخارایی است که به آن "آخال" میگویند، زمینه این نوع قالیها مزین به کتیبهها و یا قابهای لوزی شکل است که به کمک خطوط متقاطع به هم ارتباط یافتهاند.
مهمترین نقوش و گلهایی که در بافتههای ترکمن مورد استفاده قرار میگیرد، عبارت از "ماری گل، ناب گل، قفسه گل، درناق گل، تکه گل، انسی، قزل ایاق، تونیک گل، قوش گل، آوغان گل، تاج خروز، پنجاراگل، آق نقش، گل پنجه، ارساری گل، دالی و بشیر" است.
فرشهای ترکمن در اندازههای بین یک تا ۱۲ متر مربع و در رنگهای قرمز لاکی، آبی سرمهای، سبز پررنگ، سفید و بژ بافته میشود و رنگهایی که اینک به فرش دستباف ترکمن اضافه شده شامل طوسی، دارچینی، عبایی، قهوهای روشن، قهوهای تیره، طلایی، نخودی و آبی آسمانی است.
فرش دستباف ترکمن که سال ۱۳۹۰ ثبت ملی شد.
منبع: ایرنا
باشگاه خبرنگاران جوان گلستان گرگانمنبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: فرش ترکمن بافنده فرش فرش دستباف ترکمن پس از ازدواج آق آتابای فرش ترکمن ترکمن ها فروش فرش
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۹۶۱۱۶۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
سقوط فرش دستباف؛ صادرات به ۴۰ میلیون دلار رسید
به گزارش خبرگزاری مهر، کمیسیونهای تخصصی اتاق ایران در حاشیه نمایشگاه توانمندیهای صادراتی (ایران اکسپو ۲۰۲۴)، پنلهای تخصصی را در بخشهای مختلف برگزار کردند. طبق برنامه، کمیسیون فرش، هنر و صنایعدستی اتاق ایران پنل تخصصی «ارائه ظرفیتها و توانمندی صادراتی فرش دستباف» با حضور سخنرانان بخش خصوصی و بخش دولتی برگزار شد.
استفاده از توانمندیهای صادراتی فرش با کشف بازارهای جدید
علانور توکلی، نایبرئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران به عنوان سخنران اول این پنل تخصصی در کمیسیون تخصصی توانمندیهای فرش دستباف و صنایعدستی نمایشگاه ایراناکسپو ۲۰۲۴ با انتقاد از چالشهای فرش دستباف گفت: با اینکه صادرات فرش سالهاست در کشور انجام میشود، اما در سالهای اخیر این حوزه با چالش روبهرو بوده، به طوری که صادرات میلیارد دلاری ما را به ۴۰ میلیون دلار رسانده، در واقع میزان صادراتی که در گذشته شاید یک تاجر انجام میداد اکنون بهکل صادرات فرش ما تعمیمیافته است و اکنون این رقم کل صادرات ما را تشکیل میدهد. در صورتی که ظرفیت فرش دستباف کشور همان ظرفیت گذشته است.
وی با بیان اینکه تحریمها، مسائل سیاسی و قوانین خلقالساعه در وضعیت فعلی دخیل هستند، به چرایی عقبماندگی فرش در داخل کشور اشاره کرد و گفت: فرش فقط صادرات نیست و از مرحله تولید تا مرحله صادرات همواره با مسائلی روبهرو است که باید به آنها پرداخته شود.
در مرحله تولید از سطح جهانی عقب ماندهایم چراکه همراستا و بهموازات جهان از تکنولوژی روز در این حوزه بیبهره ماندهایم. بهتازگی با دکوراتورهای داخلی و خارجی نشستی را برگزار کردیم تا بتوانیم قدم به قدم با علم روز دنیا پیش برویم. برای موفقیت در این حوزه باید از سیستم قدیمی خود فاصله بگیریم و فرش را بهروزرسانی کنیم، از طرفی باید در تفکرات خود در حوزه فرش دستباف تغییر ایجاد کنیم و لازمه تغییر نترسیدن است. امیدوارم بتوانیم با تغییرات در طراحی، رنگرزی، شستوشوی فرش و مراحل مختلف موجود، صادرات فرش را از رکود خارج کنیم.
علانور توکلی در ادامه اضافه کرد: روش ارائه فرش در جهان را باید بررسی کنیم، روشهای قبلی و چیدمان مغازهها را نیز در سطح جهانی تغییر دهیم، در این میان اکثر صادرکنندگان و فروشندگان به فضای مجازی و فروشهای آنلاین رو آوردهاند که خود بهنوعی بازاریابی جدید است و اگر از این بازاریابی جدید عقب بمانیم، مانند گذشته درجا خواهیم زد. کشور ما در بحث صادرات از همان توانمندی قبل برخوردار است و با بازارهای جدید روبهرو هستیم.
نایبرئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران تأکید کرد: هنوز بسیاری از کشورهای جهان هستند که نام فرش ایرانی برایشان ارزشمند است. آنها فرش ایرانی را ندیدهاند، اما درباره آن تعاریف بسیاری شنیدهاند. اگر بازارهای جدید پیدا شود، میتوانیم از توانمندیهای صادراتی خود استفاده کنیم. هنوز خیلی از کشورها هستند که رنگ فرش صادراتی ایران را به خود ندیدهاند، باید مرزهای جغرافیایی را تغییر دهیم و از این گستردگی جهانی به نفع صادرات خود استفاده کنیم.
گامهای حوزه صنایعدستی برای تسهیل صادرات
مریم جلالی، معاون صنایعدستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی در بخش بعدی این پنل گفت: توانمندیها و ظرفیتهای صادراتی فرش بر کسی پوشیده نیست اما شاید ما از شدت ثروتمند بودن است که گاهی غفلت میکنیم که چه ظرفیتهای فوقالعادهای در این حوزه داریم. بهتر است انسجام بخش خصوصی و دولتی اتفاق بیفتد. ضرغامی همواره سرمایهگذاران و بخش خصوصی را سربازان جنگ اقتصادی عنوان میکنند، همانگونه که درباره سربازان مرزهای خود انقدر غیرت داریم، سرمایهگذاران بخش خصوصی هم همین وجاهت را دارند.
وی در ادامه تأکید کرد: من نام صنایعدستی را اقتصاد هویت بنیان گذاشتهام؛ اقتصادی که مبتنی بر هویتی است که تا مرز روستاها و تا درب خانهها و سفره معیشت مردم رسوخ پیدا میکند و انتقالدهنده هویت ما نیز است. بهتر است به جای اینکه از ظرفیتها و توانمندیهای اقتصاد حرف بزنیم و فقط در تعاریف و توصیفات خلاصه شود، موانع موجود بر سر راه صادرات این حوزه را مرتفع کنیم. گرچه وضعیت صنایعدستی بهتر از فرش است، اما فرش داستان غمانگیزی دارد.
معاون صنایعدستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی اضافه کرد: در برابر ظرفیتهایی که به ما دادهاند، وظیفه داریم. همواره معاصر سازی، کاربردی سازی و مشتریمداری در سه حوزه استراتژی محصول، مشتری و سازمان راهگشاست. صادرات کشور در حوزه فرش دستباف و صنایعدستی از تکمحوری بودن و یکسونگریها آسیب دیده است و برای پیشبرد اهداف خود به لکوموتیو پیشرانی نیاز داریم که حامل واگنهای طلایی و قطار صنایعدستی ما و فرش دستباف ما است، از طرفی به دانش روز، بازاریابی مدرن، راههای نرفته و بازارهای کشف نشده نیاز داریم. در واقع باید به اقیانوس آبی بازاریابی دست پیدا کنیم.
مریم جلالی در ادامه گفت: تمام تلاش من در حوزه صنایعدستی تقویت توجه نسبت به صنایعدستی بوده است. در برنامه هفتم توسعه موظف شدهایم برنامه زیستبوم صنایعدستی را کامل کنیم که خود امکان فوقالعادهای است برای اینکه بار دیگر ادبیات حکمرانی و حکمروایی را وارد کنیم. در عین حال برای پیمانسپاری ارزی قدمهای بسیار موثری برداشته شده، ذهن حوزه توسعه تجارت ما به این قضیه معطوف شده است و در حال حاضر در حوزه نمایشگاهها نیازی به پیمانسپاری ارزی نداریم و محدودیتی در سطح وزنی و تعداد هم برداشته شده است، اینها گامهایی بوده که در راستای تسهیل صادرات برداشته شده است.
وی تصریح کرد: سه اصل وجود دارد؛ سطح حاکمیت، فهم حاکمیت و نطق حاکمیت وابسته به نگاه بخش خصوصی است؛ اینکه حاکمیت گوش کند و ببیند موانع کجاست، فهم درست داشته باشد تا بتواند ادبیات درستی هم به کار ببرد و گفتوگو کند.
فرش دستباف؛ مردمیترین حوزه اقتصاد
مرتضی حاجیآقامیری رئیس کمیسیون صنایعدستی و فرش دستباف بهعنوان سخنران بعدی در این پنل سخنرانی کرد. حاجیآقامیری در ابتدا گفت: این حوزه مبنی بر اقتصاد هویت بنیان و فرهنگمحور که در عین حال مردمیترین حوزه اقتصاد است و در سال جهش تولید با مشارکت مردم باید به عنوان مردمیترین حوزه اقتصادی توجه ویژهای به آن شود، ظرفیتهای بسیاری دارد که تقریباً در تمام فضاهای خصوصی و دولتی محروم بوده است.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران، تصریح کرد: در فضای اتاق بازرگانی تلاش کردهایم که با تأسیس و تشکیل حوزه فرش و هنرهای صنایعدستی حوزههای مختلف هنری را وارد زیستبوم اقتصاد کشور کنیم. این در حالی است که کشورهای دیگر به این اهمیت واقف هستند و از حوزههای مختلف هنری، هنرهای تجسمی و غیره بهصورت بهینه استفاده میکنند، برای مثال صادرات سریالهای تلویزیونی که کشورهای همسایه انجام میدهند و ارزآوری که از این طریق صورت میگیرد، ملاحظه کنید و با وضعیت خودمان مقایسه کنید، در حوزه مد و پوشاک نیز وضع به همین منوال است.
وی اضافه کرد: حوزه فرش و صنایعدستی به دلیل ابعاد ملموستر اقتصادی با وجود افتی که در سال اخیر داشته اما باز هم نسبت به دیگر حوزههای هنری وضعیت قابل قبولی دارد. سعی کردیم در بخشهای مختلف موضوعات مرتبط فرش، هنر و صنایعدستی به راهکارهای عملی برسیم و از توصیف عبور کنیم. در حوزه سرمایهگذاری که مشکل عمده واحدهای کوچک و متوسط ما است به همراه کمیسیون تأمین مالی و سرمایهگذاری اتاق ایران در حال رسیدن به مدلهایی برای جذب سرمایههای خرد مردمی در حوزه صنایعدستی هستیم تا مشکل تأمین مالی واحدهای تولیدی حلوفصل شود.
در حوزههای مرتبط با فرش دستباف در حال رایزنی با نمایشگاههای مختلف جهان هستیم، به دلیل اهمیت فرش دستباف ایرانی امتیازاتی را برای حضور فرش دستباف در جهان در نظر گرفتهایم. به دلیل تحریمها در برخی موارد حتی پیمانکارهای حملونقل نمایشگاهها اجازه حملونقل کالاهای ایرانی را ندارند. متأسفانه مذاکرات و مطالبات ما در شرایط فعلی به جای حرکت به سمت توسعه به سمت رفع این مشکلات میرود، در حالی که برای تجار غیر ایرانی این فرآیندها امری بدیهی بوده و موانعی بر سر راهش وجود ندارد. ما به عنوان اتاق بازرگانی و بخش دولتی باید برای حل این مشکلات کوچک وقت و انرژی بگذاریم.
رئیس کمیسیون صنایعدستی و فرش دستباف تصریح کرد: در مسائل مربوط به آموزش و توانمندسازی فعالان حوزههای مختلف در حال برگزاری رویدادهایی در جهت توانمند کردن آنها هستیم. از ظرفیت سینما و تئاتر برای ترویج درست فرهنگ اقتصادی و حوزههای مختلف موجود در اقتصاد از جمله مبارزه با فساد که از مسائل جدی کشور محسوب میشود، استفاده خواهیم کرد.
وی با انتقاد از شرایط تحریم گفت: عنوان شده بود که از ۱۰۰ کشور برای نمایشگاه اکسپو به ایران میآیند، اما تنها از ۱۳ کشور به ایران آمدهاند، مطمئناً به لحاظ قدرت خرید توان خرید صنایعدستی ما را ندارند. همه کسانی که به حوزه تجارت مرتبط هستند، باید اولویت نخستشان اصلاح روابط بینالملل باشد چراکه در شرایط تحریمی توان رقابت با رقبای خارجی را ندارند؛ رقبایی که همین کشورهای منطقه از قبیل ترکیه، امارات و پاکستان هستند. یکی از مواردی که دولت باید برای آن هزینه کند، رفع تحریمهاست چراکه در شرایط تحریمی برگزاری رویدادهای بینالمللی چندان آوردهای برای کشور نخواهد داشت.
آرش حیدریان، رئیس انجمن صادرکنندگان صنایعدستی ایران در ادامه این نشست به ظرفیتهای کشور در حوزه صنایعدستی پرداخت و گفت: اگر بخواهیم بهصورت کوتاهمدت موضوع صادرات را حل کنیم، به طراحی و دیزاین برمیگردد. میبینیم که برخی تولیدکنندهها در این شرایط بد به تولید موضوعاتی پرداختهاند که در حال حاضر در جهان خواهان دارد. پس باید با بهروزرسانی در این حوزه به صادرات کمک کنیم.
کد خبر 6092939 سمیه رسولی